Πόσο επηρεάζεται η (υπο)γονιμότητα από τη διατροφή;

Ο Κλινικός Διαιτολόγος, Γιώργος Μίλεσης, μιλά αποκλειστικά για τις γυναίκες που ανεβαίνουν τον δικό τους Γολγοθά…

Έπειτα από πολύμηνη προσπάθεια, είναι δυνατόν να μην νιώθεις απογοητευμένη, αγχωμένη ή ακόμα και οργισμένη, που δεν έχεις ακόμα συλλάβει; Θα μου πεις, είσαι η πρώτη ή τελευταία; Περίπου 1 στα 4 ζευγάρια βιώνουν αυτό το μαρτύριο: να το θέλεις τόσο πολύ και να μην συμβαίνει. Αλήθεια, εκτός από τους αμιγώς ιατρογενείς λόγους, τι ξέρετε πραγματικά για την υπογονιμότητα;

Μήπως φταίει το άγχος μου;
Επαγγελματικές και οικογενειακές υποχρεώσεις αντλούν την περισσότερη ενέργεια και μας επιβαρύνουν συναισθηματικά. Υπάρχουν αρκετά δεδομένα που υποστηρίζουν ότι το υπερβολική συναισθηματική φόρτιση (άγχος), με ή χωρίς αλλαγές στη διατροφή και τη φυσική δραστηριότητα, μπορεί να προκαλέσει χρόνια ανωορρηξία. Παρόμοια προβλήματα υπογονιμότητας προκύπτουν από διαταραχές πρόσληψης τροφής (ανορεξία, βουλιμία), υπερπροπόνηση (σ.σ. αφορά αθλήτριες), υπερπρολακτιναιμία, ψυχογενής αμηνόρροια, πρόωρη αποβολή (σ.σ. εμβρύου), ενδομητρίωση, ανεπαρκής παραγωγή ορμονών κ.α. (1).

Μα πόσο μπορεί να φταίνε μερικά παραπανίσια κιλά;
Η γυναικεία παχυσαρκία αποδεικνύεται πως μειώνει την πιθανότητα ωορρηξίας, αλλά και περιορίζει σημαντικά τις πιθανότητες εγκυμοσύνης και σε γυναίκες που τακτικά απελευθερώνουν ωάρια (2).  Όσες έχουν σωματικό λίπος εκτός ορίων (είτε περισσότερο είτε λιγότερο) συνήθως υποφέρουν από υπογονιμότητα (3). Σε αυτές τις περιπτώσεις η αλλαγή διατροφικής συμπεριφοράς, ώστε να επανέλθουν σε φυσιολογικά όρια τα επίπεδα λίπους, είναι επιβεβλημένη.

Μήπως επειδή μου λείπουν θρεπτικά συστατικά;
Η υπογονιμότητα οφειλόμενη σε διατροφική ανεπάρκεια θα μπορούσε να βελτιωθεί με την απευθείας υποκατάσταση των συστατικών που λείπουν. Όταν διαγνώσθηκαν και θεραπεύθηκαν ανεπάρκειες σε φυλλικό οξύ, Β12 ή σίδηρο, αποκαταστάθηκε η γονιμότητα σε γυναίκες που δεν μπορούσαν να κάνουν παιδί πολλά χρόνια (4). Το σώμα δεν πρόκειται να επιτρέψει εγκυμοσύνη αν δεν έχει τις βάσεις για να τη στηρίξει.

Βέβαια, εδώ χρειάζεται καθοδήγηση και σχεδιασμός από ειδικό και αντίθετα με ό,τι επικρατεί ως «κοινή λογική», δεν αρκεί απλά να αρχίσουμε να τρώμε προϊόντα ολικής άλεσης και να χάσουμε μόνοι μας βάρος για να είμαστε πιο υγιείς. Τελικά, το μόνο που καταφέρνουμε είναι να δημιουργήσουμε ανεπάρκειες σε άλλα συστατικά που απαιτούνται για την παραγωγή ορμονών (π.χ. πρωτεΐνη, λιπαρά οξέα) (5).

Η US Nurses' Health Study έδειξε αυξημένο κίνδυνο δυσλειτουργίας ωοθηκών σε σχέση με διατροφικούς παράγοντες, όπως η  πρόσληψη πρωτεΐνης, λίπους, υδατανθράκων, αλκοόλ, καφεΐνης και γαλακτοκομικών (6). Φαίνεται πως παίζει ρόλο ο τύπος της πρωτεΐνης που καταναλώνεται, καθώς όσες γυναίκες έτρωγαν περισσότερη φυτική –αντί ζωικής– πρωτεΐνη είχαν χαμηλότερο σχετικό κίνδυνο υπογονιμότητας (6).

Ο μηχανισμός με τον οποίο το αλκοόλ εμποδίζει τη σύλληψη δεν είναι ξεκάθαρος, αν και φαίνεται ότι ίσως αφορά άνοδο των οιστρογόνων, που με τη σειρά τους μειώνουν την παραγωγή ωοθυλακιοτρόπου ορμόνης (FSH, follicle stimulating hormone) οπότε εμποδίσουν την ωοθηλακιογένεση και την ωορρηξία. Ενδέχεται επίσης, να έχει άμεση επίδραση στο ωάριο, την ωορρηξία και την ανάπτυξη των βλαστοκυττάρων (7).

Επιπλέον, ο γλυκαιμικός δείκτης των τροφίμων συσχετίστηκε θετικά με υπογονιμότητα ωοθηκών (δηλ. ο κίνδυνος αυξάνει όσο αυξάνει το γλυκαιμικό φορτίο της διατροφής μας), ενώ η χορήγηση βιταμινών φαίνεται να μειώνει το σχετικό κίνδυνο (8, 9).

Το μεγάλο εύρος επιδράσεων των διατροφικών παραγόντων υποδηλώνει μια πολύπλοκη διατροφική ισορροπία για βέλτιστη γονιμότητα, ενώ επιβεβαιώνει την υπόθεση ότι δεν υπάρχει λύση «πασπαρτού», μια για όλες τις περιπτώσεις.

Μήπως φταίνε τα κύτταρά μου και η δομή τους;
Για να κατανοήσουμε ένα τέτοιο πολυπαραγοντικό πρόβλημα, πρέπει να το δούμε σε κυριολεκτικό βάθος, σε κυτταρικό επίπεδο. Μελέτες σε εργαστηριακά γονιμοποιημένα ωοκύτταρα από παχύσαρκες γυναίκες υποδεικνύουν ότι η μη φυσιολογική συσσώρευση λίπους και το οξειδωτικό στρες σχετίζονται με προβληματική ανάπτυξη των ωοκυττάρων, εμπλέκοντας άμεσα τα κυτταρικά μιτοχόνδρια (σ.σ. εργοστάσια ενέργειας κυττάρου) (10,11). Πρόσφατα δεδομένα αναφέρουν ότι σε παχυσαρκία και σχετικές καταστάσεις (όπως το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών) ένας σημαντικός αριθμός ωοκυττάρων έχει τροποποιηθεί σε κυτταρικό επίπεδο (12).

Συμπαράγοντες και ενισχυτές
Η εξασφάλιση των απαραίτητων θρεπτικών συστατικών για τη βέλτιστη λειτουργία των κυτταρικών μιτοχονδρίων γίνεται με σκοπό να πάρουμε μια γενικεύμενη οργανική επίδραση.

Ως μιτοχονδριακά (θρεπτικά) συστατικά ορίστηκαν όσα μπορούν να προστατέψουν τα μιτοχόνδρια από την οξειδωτική βλάβη και να βελτιώσουν την λειτουργία τους.

Αυτά μπορούν να χωριστούν επίσης σε αντιοξειδωτικά, συμπαράγοντες (σ.σ. απαραίτητοι για συγκεκριμένες  μεταβολικές διεργασίες) και ενισχυτές ενέργειας (σ.σ. επιδορθώνουν και αυξάνουν τη μιτοχονδριακή βιογένεση (13). Από όσα ξέρουμε μέχρι σήμερα τα μιτοχονδριακά συστατικά περιλαμβάνουν την ουβικινόλη (σ.σ. γνωστή ως συνένζυμο Q10), τις βιταμίνες Ε, C, B6, το σελήνιο, τις κατεχίνες, την καρνιτίνη, τις προανθοκυανιδίνες, το α-λιποϊκό οξύ και άλλα (14).  Ωστόσο, μέχρι τώρα, η πλειοψηφία των διαθέσιμων δεδομένων είναι προκλινικά. Ενώ όλες αυτές οι δοκιμές έχουν όντως αποτέλεσμα εργαστηριακά, δεν είναι απαραίτητο ότι λειτουργούν παρόμοια σε ανθρώπους.

Θα με βοηθούσαν κάποια συμπληρώματα;
Υπάρχουν μελέτες που υποστηρίζουν πως κάποιοι συμπαραγόντες, όπως η καρνιτίνη και το συνένζυμο Q10, βελτιώνουν τη λειτουργία των μιτοχονδρίων και μειώνουν το οξειδωτικό στρες. Επιπλέον, έχουν πιθανή ευεργετική δράση τόσο στο σπέρμα όσο και ωάρια. Από τα αντιοξειδωτικά, τα ω-3 λιπαρά οξέα και η N-ακετυλοκυστεΐνη φαίνεται πως ασκούν όντως προστατευτική δράση σε ανθρώπινους αναπαραγωγικούς ιστούς (15). Ίσως, κατά περίπτωση, να πρέπει να εξετάζεται η πιθανότητα χορήγησης ανάλογου συμπληρώματος διατροφής.

Τελικό συμπέρασμα;
Υπό το φως των παραπάνω, για να αυξήσουμε τις πιθανότητες σύλληψης πρέπει να τροποποιήσουμε (και) το φαγητό μας, ώστε διατηρήσουμε ένα περιβάλλον που δεν ευνοεί τη φλεγμονή και το οξειδωτικό στρες.

Σίγουρα, θα πρέπει –με την ανάλογη καθοδήγηση– να αποκατασταθεί το σωματικό λίπος όταν είναι εφικτό, ώστε να είναι πιο ομαλός ο εμμηνορρυσιακός κύκλος και κατ' επέκταση η ορμονική ισορροπία.

Επιπλέον, είναι απαραίτητο να βελτιώσουμε σημαντικά και την ποιότητα της διατροφής μας, όχι μόνο το βάρος μας. Στην κατεύθυνση αυτή, απομακρύνουμε λοιπόν τα (πολύ) επεξεργασμένα τρόφιμα και τη ζάχαρη, ώστε να προσλάβουμε τους απαραίτητους υδατάνθρακες από λαχανικά, φρούτα και αμυλώδη τρόφιμα. Ειδικά τα σκούρα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, π.χ. σπανάκι, ραδίκια, ρόκα, κατσαρό μαρούλι, λαχανάκια Βρυξελλών, είναι πολύ πλούσια σε φυλλικό οξύ και αντιοξειδωτικά.

Προτιμούμε πιο υγιεινές πηγές λίπους όπως το ελαιόλαδο, η μαργαρίνη, τα αυγά, το αβοκάντο και οι ξηροί καρποί. Επιπλέον, παίρνουμε την αναγκαία πρωτεΐνη από βιολογικό κρέας, αυγά και ξηρούς καρπούς.

Γιώργος Μίλεσης, MSc Κλινικός Διαιτολόγος

ΠΗΓΗ: www.clickatlife.gr