Βρήκαν την «αχίλλειο πτέρνα» του καρκίνου;
Επιστήμονες πιστεύουν ότι βρήκαν την «αχίλλειο πτέρνα» του καρκίνου, με τη βοήθεια της οποίας τα αντικαρκινικά φάρμακα θα «κυνηγούν» και θα σκοτώνουν κάθε καρκινικό κύτταρο, οπουδήποτε κι αν βρίσκεται στο σώμα.
Το κλειδί ως φαίνεται είναι το είδος των μεταλλάξεων που φέρουν τα καρκινικά κύτταρα και οι οποίες άλλοτε αναπτύσσονται νωρίς κατά τη δημιουργία ενός όγκου και έτσι υπάρχουν σε όλα τα κύτταρά του, και άλλοτε εμφανίζονται σε πιο προχωρημένα στάδια της ανάπτυξής του και έτσι υπάρχουν μόνο σε μικρό ποσοστό των κυττάρων του.
Στοχεύοντας στις βασικές μεταλλάξεις που εξ αρχής υπάρχουν, οι επιστήμονες ελπίζουν ότι θα μπορούν κάποτε να θεραπεύουν οριστικά κάθε μορφή καρκίνου.
Ο καρκίνος δεν είναι κάτι σταθερό και συγκεκριμένο. Ξεκινά από μία μετάλλαξη σε ένα κύτταρο και καθώς περνούν οι μήνες και τα χρόνια και μεγαλώνει, αποκτά ολοένα περισσότερες μεταλλάξεις στα γονίδιά του που τροφοδοτούν την ανάπτυξή του και τον ξεχωρίζουν από τα φυσιολογικά, υγιή κύτταρα.
Οι μεταλλάξεις αυτές αλλάζουν επίσης ορισμένα πρωτεϊνικά μόρια που ονομάζονται νεοαντιγόνα και είναι διασκορπισμένα στην επιφάνεια των καρκινικών κυττάρων. Τα νεοαντιγόνα αυτά απουσιάζουν παντελώς από τα υγιή κύτταρα και εμφανίζονται μόνο κατά την ανάπτυξη του καρκίνου.
Για το ανοσοποιητικό μας σύστημα, τα νεοαντιγόνα είναι το «κόκκινο πανί» που το προειδοποιούν ότι κάτι περίεργο, ξένο και απειλητικό υπάρχει στα κύτταρα και γι' αυτό πρέπει αμέσως να τα εξολοθρεύσει.
Μόλις λάβει το μήνυμα αυτό, το ανοσοποιητικό εξαπολύει επίθεση με τα καλύτερα «όπλα» του, τα επονομαζόμενα Τ-κύτταρα, τα οποία αναγνωρίζουν τα νεοαντιγόνα και επιτίθενται στα καρκινικά κύτταρα που τα φέρουν.
Στη νέα μελέτη, η οποία δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Science», διεθνής ομάδα επιστημόνων ανακάλυψε ότι οι καρκινικοί όγκοι του πνεύμονα διαθέτουν από 80 έως 700 νεοαντιγόνα στην επιφάνειά τους.
Ανακάλυψε επίσης, έπειτα από τη μελέτη 150 ασθενών με καρκίνο του πνεύμονος, πως όσο περισσότερα «κόκκινα πανιά» έφεραν οι όγκοι τους, τόσο περισσότερο επιζούσαν. Αυτό είναι λογικό, διότι πολλά νεοαντιγόνα σημαίνει περισσότεροι στόχοι για το ανοσοποιητικό σύστημα, επομένως περισσότερες ευκαιρίες για να τεθεί ο καρκίνος υπό έλεγχο.
Δεν είναι όλα ίδια
Εντούτοις, δεν είναι όλα τα νεοαντιγόνα το ίδιο, σύμφωνα με τη νέα μελέτη.
Όπως προαναφέρθηκε, ο καρκίνος αλλάζει ασταμάτητα καθώς μεγαλώνει. Η ανάπτυξή του, όμως, δεν είναι ομοιόμορφη και έτσι μπορεί τα κύτταρα στην μία πλευρά του να έχουν πολύ διαφορετικές μεταλλάξεις (και νεοαντιγόνα) απ' ό,τι τα κύτταρα στην άλλη του πλευρά.
Αυτή η ανομοιογένεια εξηγεί εν μέρει γιατί ο αγώνας της επιστήμης εναντίον του είναι τόσο δύσκολος, με συνέπεια ακόμα και τα καλύτερα φάρμακα που διαθέτουμε – οι στοχευμένες θεραπείες και οι ανοσοθεραπείες – να μην «πιάνουν» όλους τους ασθενείς ή κάποιοι ασθενείς να υποτροπιάζουν έπειτα από μήνες (ή και χρόνια ακόμα) καλής ανταπόκρισης.
Η ανομοιογένεια έχει επίσης τεράστια σημασία για το ανοσοποιητικό σύστημα, διότι άλλες μεταλλάξεις και νεοαντιγόνα υπάρχουν από την έναρξη του καρκίνου, και άλλες εμφανίζονται πολύ αργότερα.
Όταν μία μετάλλαξη και τα αντίστοιχα νεοαντιγόνα υπάρχουν από το πρώτο κύτταρο, σημαίνει πως όλα τα κύτταρα του όγκου επίσης θα τα φέρουν, αλλά όταν η μετάλλαξη και τα νεοαντιγόνα της εμφανιστούν σε προχωρημένο στάδιο της ανάπτυξης του καρκίνου θα τα φέρουν μόνο τα κύτταρά του από κει και πέρα.
Οι ερευνητές ανακάλυψαν πως οι ασθενείς είχαν καλύτερα ποσοστά επιβιώσεως όταν έφεραν πολλά από τα «αρχικά» (βασικά) νεοαντιγόνα, αλλά λίγα έως καθόλου από τα «δευτερεύοντα».
Επιπλέον, οι όγκοι τους ανταποκρίνονταν πολύ καλύτερα στην πεμπρολιζουμάμπη (pembrolizumab) – ένα από τα προηγμένα φάρμακα της ανοσοθεραπείας, που δρουν διεγείροντας το ανοσοποιητικό σύστημα.
Διαφορετική ανταπόκριση
Οι επιστήμονες εξέτασαν 34 ασθενείς με μη-μικροκυτταρικό καρκίνο πνεύμονα και ανακάλυψαν πως απ' όσους έφεραν κυρίως βασικά νεοαντιγόνα, σχεδόν όλοι ανταποκρίθηκαν καλά στο φάρμακο. Αντιθέτως, όσοι είχαν όγκους με άφθονα δευτερεύοντα νεοαντιγόνα, είχαν φτωχές ανταποκρίσεις στο φάρμακο.
Ανάλογα ευρήματα είχε αντίστοιχος έλεγχος σε 64 πάσχοντες από μελάνωμα, οι οποίοι υποβλήθηκαν σε θεραπεία με δύο διαφορετικά φάρμακα.
Όλ' αυτά είναι απολύτως λογικά, λένε οι ερευνητές, επικεφαλής των οποίων ήταν ο δρ Τσαρλς Σουάντον, καθηγητής και επικεφαλής του Τομέος Εξατομικευμένης Ιατρικής του Καρκίνου στο University College του Λονδίνου (UCL).
Το ανοσοποιητικό σύστημα, λένε, διαθέτει περιορισμένη «αρμάδα» Τ-κυττάρων και αν χρησιμοποιήσει αυτά τα πολύτιμα κύτταρα εναντίον των δευτερευόντων νεοαντιγόνων, θα τα έχει σπαταλήσει αδίκως.
Είναι σαν το δέντρο με τα κλαδιά του, εξηγούν παραστατικά: αν κόβεις συνέχεια τα κλαδιά και αφήνεις ανέπαφο τον κορμό, το δέντρο δεν πεθαίνει.
«Τα στοιχεία μας λένε με πάσαν βεβαιότητα πως αν θέλουμε να επιτεθούμε σε όλα ανεξαιρέτως τα κύτταρα ενός όγκου, είναι απαραίτητο να βρούμε τα βασικά νεοαντιγόνα και τις βασικές μεταλλάξεις που οδήγησαν στην ανάπτυξή του», δήλωσε ο ερευνητής δρ Σέρτζιο Κουεζάντα, από το Ερευνητικό Τμήμα Αιματολογίας και το Ογκολογικό Ινστιτούτο του UCL.
Το μέλλον
Πρακτικά, όλ' αυτά σημαίνουν πως στο μέλλον οι γιατροί θα μπορούν μόλις βλέπουν έναν νέο πάσχοντα από καρκίνο, να τον υποβάλλουν σε ειδικές εξετάσεις που θα αποκαλύπτουν ποιες είναι οι βασικές μεταλλάξεις του όγκου του.
Στη συνέχεια, θα καλλιεργούν στο εργαστήριο Τ-κύτταρα τα οποία θα αναγνωρίζουν αυτές τις μεταλλάξεις και θα τα εγχέουν στον ασθενή μαζί με ειδικά φάρμακα για να «κτυπούν» τον καρκίνο στην «ρίζα» του.
Το πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση έχει ήδη γίνει. Οι ερευνητές μελέτησαν εξονυχιστικά τα ανοσοποιητικά κύτταρα δύο ασθενών τους με πολύ διαφορετικά είδη καρκίνου του πνεύμονα (ο ένας είχε όγκο με άφθονα βασικά νεοαντιγόνα και ο άλλος με άφθονα δευτερεύοντα) διαπιστώνοντας πως και οι δύο είχαν κάποια Τ-κύτταρα ικανά να αναγνωρίσουν τις βασικές μεταλλάξεις.
Ωστόσο αυτά τα Τ-κύτταρα δεν ήταν αρκετά ισχυρά για να εξοντώσουν τον καρκίνο ο οποίος, συν τοις άλλοις, είναι και απελπιστικά «έξυπνος» και βρίσκει τρόπος να «κρύβεται» από τα Τ-κύτταρα ή να τα αδρανοποιεί.
Την αδυναμία αυτή ελπίζουν ότι θα υπερνικήσουν οι επιστήμονες με την καλλιέργεια των Τ-κυττάρων στο εργαστήριο και τη συνδρομή ανοσοθεραπευτικών φαρμάκων.
Θα χρειαστεί, πάντως, καιρός για να βρουν αυτές οι ανακαλύψεις το δρόμο τους προς την καθημερινή πρακτική. Όπως τόνισε και ο δρ Σουάντον: «Έχουμε ακόμα πολύ δρόμο μπροστά μας. Κάναμε απλώς το πρώτο βήμα προς ένα συναρπαστικό ταξίδι».
