Η Γνωστική Αποκατάσταση στις Κρανιοεγκεφαλικές Κακώσεις (ΚΕΚ)

Μετά από μία Κρανιοεγκεφαλική Κάκωση (ΚΕΚ) συνήθως εμφανίζονται γνωστικές ελλείψεις και προβλήματα στην επικοινωνία. Οι ελλείψεις αυτές διαφέρουν από το ένα άτομο στο άλλο και εξαρτώνται μεταξύ άλλων από την προνοσηρή νοημοσύνη και προσωπικότητα, την σοβαρότητα, την φύση και την περιοχή της εγκεφαλικής βλάβης.

Η Γνωστική Αποκατάσταση στις ΚΕΚ αφορά δύο βασικές διεργασίες: 1.) την Αποκατάσταση των νοητικών λειτουργιών που μπορούν να επανορθωθούν και 2.) την επανεκμάθηση ή την εκπαίδευση τεχνικών των λειτουργιών που δεν μπορούν να αποκατασταθούν στο προνοσηρό επίπεδο.

Η Γνωστική Αποκατάσταση βασίζεται στη φύση των συμπτωμάτων που εντοπίζονται μέσω του Νευροψυχολογικού Ελέγχου (ΝΕ) ο οποίος πραγματοποιείται με την χρήση ειδικών δοκιμασιών που αξιολογούν τις διεργασίες της προσοχής, της οπτικής επεξεργασίας, της μνήμης και των εκτελεστικών λειτουργιών.

Η Γνωστική Αποκατάσταση στον εγκεφαλικό τραυματισμό είναι απαραίτητο να σχεδιάζεται λαμβάνοντας υπόψιν τα ευρήματα του ΝΕ, τις αδυναμίες του ασθενούς μετά από την ΚΕΚ αλλά και τις ακέραιες νοητικές λειτουργίες του. Οι λειτουργικές δυνατότητες και αδυναμίες είναι το θεμέλιο για το σχεδιασμό ενός ατομικού προγράμματος Γνωστικής Αποκατάστασης. Οι βασικές δεξιότητες θα πρέπει να ενδυναμωθούν πριν τις πιο περίπλοκες λειτουργίες. Η ανάρρωση και αποκατάσταση των εγκεφαλικών νοητικών λειτουργιών ακολουθεί το σχεδιασμό ανάπτυξης του. Η συγκέντρωση και οι δεξιότητες ακουστικής και οπτικής αντίληψης για παράδειγμα αναπτύσσονται ή εξασκούνται στην προκειμένη περίπτωση μέσω του προγραμμάτος αποκατάστασης πριν από τις περίπλοκες ανώτερες εκτελεστικές λειτουργίες, την οπτική και ταχύτητα επεξεργασίας και τις μνημονικές διεργασίες.

 Γνωστικές ελλείψεις και προβλήματα στην επικοινωνία

Οι γνωστικές λειτουργίες αναφέρονται στο “τι“ ή το “πόσο“. Αν το άτομο δεν εμφανίσει σημαντική εκτελεστική δυσλειτουργία είναι πιθανό παρά τις νοητικές ελλείψεις σε άλλους τομείς να συνεχίσει να ζει ανεξάρτητο, να είναι παραγωγικό και να αυτοεξυπηρετείται σε έναν ικανοποιητικό βαθμό. Σε αντίθετη περίπτωση επηρεάζονται σημαντικοί τομείς της λειτουργικότητας όπως ολοκλήρωση καθημερινών δραστηριοτήτων ρουτίνας με ακρίβεια και διατήρηση κοινωνικών σχέσεων έστω και αν οι υπόλοιπες νοητικές ικανότητες του ατόμου δεν έχουν υποστεί βλάβες.

Τα γνωστικά ελλείμματα συνήθως ανταποκρίνονται σε συγκεκριμένες εγκεφαλικές περιοχές και πλήττουν τις ανάλογες λειτουργίες. Κρανιοεγκεφαλική κάκωση στους μετωπιαίους λοβούς τείνουν να γενικεύονται και επηρεάζουν ένα ευρύτερο φάσμα συμπεριφοράς και λειτουργικότητας του ατόμου. Οι εκτελεστικές λειτουργίες αποτελούνται από εκείνες τις ικανότητες που επιτρέπουν στο άτομο να είναι ανεξάρτητο, να ελέγχει και να προσαρμόζει την συμπεριφορά του αναλόγως του περιβάλλοντος και των συνθηκών, να αξιολογεί και να αυτοεξυπηρετείται. Διαφέρουν από τις υπόλοιπες γνωστικές λειτουργίες σε πολλά επίπεδα. Οι εκτελεστικές λειτουργίες έχουν να κάνουν με το “πώς” ή το “κατά πόσο” ένα άτομο είναι ικανό να κάνει κάτι.

Συνήθως οι συνέπειες μίας εγκεφαλικής βλάβης είναι μεγαλύτερες αμέσως μετά από μία ΚΕΚ. Παρόλα αυτά κάποιες από τις συνέπειες της μπορεί να είναι παραπλανητικές.  Όταν ο εγκεφαλος τραυματίζεται αρχικά παρουσιάζει βλάβες που μπορεί να μην είναι μόνιμες εφόσον ως έναν βαθμό έχει την ικανότητα να επανορθώνει τον τραυματισμό. Για αυτόν τον λόγο είναι δύσκολο να προβλέψει κάποιος με ακρίβεια τα μακροπρόθεσμα προβλήματα από τις πρώτες βδομάδες μετά τον τραυματισμό.

Οι εστιακές βλάβες μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα μακροχρόνιες μόνιμες ελλείψεις. Η βελτίωση μπορεί να προκύψει εφόσον άλλες εγκεφαλικές περιοχές μπορούν να αναλάβουν τις λειτουργίες της κατεστραμμένης περιοχής. Οι εγκέφαλοι των παιδιών παρουσιάζουν μεγαλύτερη ευελιξία και πλαστικότητα σε σχέση με αυτών των ενηλίκων. Για αυτόν τον λόγο τα παιδιά με ΚΕΚ έχουν καλύτερη πρόγνωση.

Σε μέτριες ως σοβαρές βλάβες τα οιδήματα μπορεί να προκαλέσουν πίεση στο κατώτερο τμήμα του εγκεφάλου που ονομάζεται στέλεχος και ρυθμίζει τη συνείδηση και την επαγρύπνηση. Τα άτομα που εμφανίζουν ανάλογες βλάβες μπορεί να βρεθούν σε κωματώδη κατάσταση χωρίς ανταπόκριση σε κανενός είδους ερέθισμα όπως θόρυβος, πόνος και μυρωδιές.  Άλλοι ασθενείς μπορεί να έχουν την ικανότητα κίνησης και να νιώθουν πόνο αλλά να μην έχουν συναίσθηση του περιβάλλοντος και ως αποτέλεσμα δεν μπορούν να επικοινωνήσουν.

Στα άτομα που δεν χάνουν τις αισθήσεις και τη συνείδηση τους οι γνωστικές ελλείψεις συχνά περιλαμβάνουν προβλήματα στη συγκέντρωση και την προσοχή, αδυναμία οργάνωσης της σκέψης, σύγχυση και αδυναμία στη βραχύχρονη μνήμη. Επιπρόσθετα, κάποια άτομα είναι πιθανόν να εμφανίσουν δυσκολία εκμάθησης καινούριων πληροφοριών, αδυναμία κατανόησης των προθέσεων και των ενεργειών των άλλων που τους οδηγούν σε προβλήματα στην καθημερινότητα και τις κοινωνικές συναναστροφές. Δυσκολίες στη λήψη αποφάσεων, την οργάνωση και την επίλυση προβλημάτων είναι επίσης συχνά.

Οι δυσκολίες στις γλωσσικές ικανότητες και την επικοινωνία επίσης εμφανίζει διαφοροποιήσεις. Τα προβλήματα και οι ελλείψεις περιλαμβάνουν δυσκολία στην εύρεση λέξεων, στην δημιουργία προτάσεων, λανθασμένες περιγραφές, σημασιολογικές παρερμηνείες και εξηγήσεις. Πιο συγκεκριμένα το άτομο μπορεί να εμφανίζει δυσκολίες στην κατανόηση ή στο να σκεφτεί την κατάλληλη λέξη. Άλλοι μπορεί να εμφανίζουν δυσκολία στην κατανόηση πολλαπλών ή μεταφορικών νοημάτων σε αστεία και σαρκασμό.

Τα άτομα με ΚΕΚ δεν έχουν εναισθησία και δεν έχουν επίγνωση των λαθών τους. Για αυτόν τον λόγο μπορεί να θυμώσουν ή να ενοχληθούν κατηγορώντας τους άλλους για την δυσκολία που εμφανίζουν στην επικοινωνία. Συχνά η ανάγνωση και η γραφή εμφανίζουν μεγαλύτερα ελλείμματα συγκριτικά με την ομιλία και την κατανόηση. Η ομιλία είναι συνήθως αργή, αρκετά συχνά μπερδεμένη με αποτέλεσμα την δυσκολία στην επικοινωνία. Το πρόβλημα στην ομιλία ονομάζεται δυσαρθρία ενώ δεν είναι σπάνια τα προβλήματα στην κατάποση (δυσφαγία). Άλλες κοινές διαταραχές περιλαμβάνουν την απραξία της ομιλίας όπου ο συντονισμός των μυών δεν έχει υποστεί βλάβη αλλά το άτομο δυσκολεύεται να πει τις λέξεις σωστά και με συνέπεια.

Πώς αξιολογούνται οι γνωστικές ελλείψεις και τα προβλήματα στην επικοινωνία;

 Η αξιολόγηση είναι συνεχής και περιλαμβάνει μία πληθώρα επαγγελματιών υγείας ανάμεσα τους νευρολόγους, νευροψυχολόγους, εργοθεραπευτές και λογοθεραπευτές. Όταν η κατάσταση του ατόμου είναι σταθερή ο λογοθεραπευτής και ο νευροψυχολόγος αξιολογούν τις γλωσσικές ικανότητες, τα γνωστικά και συμπεριφορικά ελλείμματα αλλά και τις δυνατότητες του ασθενούς αντίστοιχα. Οι εργοθεραπευτές αξιολογούν τις γνωστικές ικανότητες σε σχέσξ με την ικανότητα του ατόμου να λειτουργήσει ανεξάρτητα στην καθημερινότητα του.

Στην αρχή της θεραπείας ο στόχος είναι η αύξηση της εγρήγορσης και της προσοχής. Η θεραπεία έχει ως στόχο την βελτίωση του προσανατολισμού στο χώρο και τον χρόνο, τις καταστάσεις, τα πρόσωπα και την ενεργοποίηση της κατανόησης της ομιλίας με στόχο την αύξηση της επικοινωνίας. Μακροπρόθεσμα η αποκατάσταση μπορεί να γίνει ατομικά, ομαδικά ή σε συνδυασμό. Ο στόχος είναι το άτομο να λειτουργήσει όσο το δυνατόν πιο ανεξάρτητα, να βελτιωθεί μία ικανότητα ή συμπεριφορά. Είναι σημαντικό το άτομο να κερδίσει τις χαμένες γνωστικές του ικανότητες και να αντισταθμίσει αυτές που έχουν υποστεί μόνιμη βλάβη. Τα πιο επιτυχημένα προγράμματα περιλαμβάνουν και τα μέλη της οικογένειας τα οποία εκπαιδεύονται και συμμετέχουν μαζί με τους ασθενείς.

Η αποκατάσταση πραγματοποιείται μέσω εικόνων, γραπτών και προφορικών ασκήσεων και χρησιμοποιείται το πρόγραμμα της Ostracon RehaCom μέσω Ηλεκτρονικού Υπολογιστή. Πριν και μετά από κάθε παρέμβαση Γνωστικής Αποκατάστασης προηγείται και ακολουθεί αντίστοιχα πλήρης και λεπτομερής Νευροψυχολογικός Έλεγχος.

Δρ Τέσσα Χριστοδούλου PhD, CPsych, AFBPsS

psychotherapyandrehabilitation.gr