Η νόσος Alzheimer αποτελεί τον κυριότερο εκπρόσωπο μιας ομάδας νευροεκφυλιστικών νοσημάτων που προκαλούν άνοια (Dementia).
Ο γενικός περιγραφικός όρος «άνοια», αναφέρεται σε μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από εξασθένηση των γνωστικών (νοητικών) λειτουργιών, σε βαθμό που να επηρεάζεται η ικανότητα για ανεξάρτητη διαβίωση. Στα συμπτώματα της άνοιας, συμπεριλαμβάνονται συχνά, εκτός της νοητικής έκπτωσης, συμπεριφορικές και ψυχικές διαταραχές.
Ποια είναι τα συνήθη συμπτώματα της νόσου Αλτσχάιμερ;
Τα συμπτώματα εισβάλλουν βαθμιαία, συνήθως σε διάστημα αρκετών ετών και ακολουθούν προοδευτικά επιδεινούμενη πορεία. Για το λόγο αυτό, πολλές φορές οι ασθενείς και οι οικογένειές τους δυσκολεύονται να τοποθετήσουν χρονικά την έναρξή τους.
Μερικές φορές, όταν η νόσος βρίσκεται ακόμα στο προκλινικό στάδιο εμφανίζονται απότομα συμπτώματα οξείας σύγχυσης κατά τη διάρκεια μιας εμπύρετης λοίμωξης ή μιας χειρουργικής επέμβασης, τα οποία βελτιώνονται τις επόμενες ημέρες (κάτι που ενδεχομένως αντικατοπτρίζει την προσωρινή υπερκέραση των κινητοποιημένων μηχανισμών εφεδρείας ενός ήδη ευπαθούς εγκεφάλου).
Διαταραχή της μνήμης
Είναι το συχνότερο πρώτο σύμπτωμα και αφορά κυρίως τη μορφή μνήμης που ονομάζεται επεισοδιακή. Η επεισοδιακή μνήμη εκφράζει ουσιαστικά την ικανότητά μας να διατηρούμε ένα είδος «νοητικής αυτοβιογραφίας». Τη χρησιμοποιούμε όταν, για παράδειγμα, ανακαλούμε:
- πράγματα που μας συνέβησαν
- συζητήσεις που κάναμε
- που παρκάραμε το αυτοκίνητό μας
- που ήμασταν το προηγούμενο Σάββατο
- τι φάγαμε για πρωινό
- που βάλαμε τα κλειδιά του σπιτιού
Παρά το γεγονός ότι η επεισοδιακή μνήμη εκτείνεται χρονικά από λεπτά έως έτη, όταν διαταράσσεται, οι πρόσφατες μνήμες είναι αυτές που χάνονται ευκολότερα. Στην πράξη, ένα πολύ συχνό σύμπτωμα διαταραχής της μνήμης είναι η συνεχής επανάληψη των ίδιων ερωτήσεων. Καθώς η νόσος εξελίσσεται, οι δυσκολίες γίνονται ολοένα και πιο εμφανείς, επηρεάζεται η ικανότητα προσανατολισμού στο χρόνο (οι ασθενείς μπορεί να μη γνωρίζουν την ημερομηνία, την ημέρα, το μήνα ή ακόμα και το έτος) ενώ συχνά κάνουν την εμφάνισή τους διαταραχές και σε άλλα είδη μνήμης.
Επισημαίνεται ότι οι δυσκολίες στη μνήμη είναι πολύ συχνές στον πληθυσμό (ειδικά σε μεγαλύτερες ηλικίες) και πολλές φορές οφείλονται σε καλοήθεις καταστάσεις.
Διαταραχή του λόγου
Εκδηλώνεται αρχικά με δυσκολία στην ανεύρεση των λέξεων και με μείωση της ευφράδειας. Καθώς η νόσος εξελίσσεται, τα προβλήματα στο λόγο γίνονται πιο έντονα. Οι ασθενείς μπορεί να δυσκολεύονται να συμμετέχουν σε συζητήσεις, το λεξιλόγιο μειώνεται δραστικά, εμφανίζονται γραμματικά και συντακτικά λάθη, ενώ σε προχωρημένα στάδια καθίσταται δύσκολη ακόμα και η απλή επικοινωνία.
Διαταραχή της αντίληψης του χώρου
Το σύμπτωμα αυτό εμφανίζεται συνήθως σχετικά νωρίς στην πορεία της νόσου. Εκδηλώνεται ως αδυναμία προσανατολισμού, αρχικά σε άγνωστες και αργότερα σε γνωστές περιοχές. Σε προχωρημένα στάδια συμβαίνει ακόμα και μέσα στην ίδια την κατοικία. Συχνά συνυπάρχει με δυσκολία στην εκτίμηση των αποστάσεων και της ταχύτητας. Η διαταραχή προσανατολισμού στο χώρο αυξάνει τον κίνδυνο να συμβούν επεισόδια κατά τα οποία ο ασθενής «χάνεται» ή περιπλανάται εκτός οικίας.
Δυσκολία στον προγραμματισμό και στην εκτέλεση σύνθετων δραστηριοτήτων
Αποτελούν συμπτώματα που υποδηλώνουν διαταραχή των εκτελεστικών λειτουργιών του εγκεφάλου. Οι τελευταίες είναι το σύνολο των ανώτερων λειτουργιών που μας επιτρέπουν να ανταποκρινόμαστε σε μεταβαλλόμενες απαιτήσεις και να προσαρμόζουμε τη συμπεριφορά μας αντίστοιχα με την κατάσταση που αντιμετωπίζουμε. Τα συμπτώματα αυτά συχνά συνυπάρχουν με επηρεασμένη κριτική και αφαιρετική ικανότητα και απώλεια της εναισθησίας (μη επίγνωση του προβλήματος).
Απραξία
Είναι η αδυναμία εκούσιας εκτέλεσης μιας ενέργειας (η οποία απαιτεί συντονισμένη κίνηση ενός ή περισσότερων μελών του σώματος), παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει βλάβη στο κινητικό ή αισθητικό σύστημα (όπως παράλυση). Η απραξία αντιπροσωπεύει διαταραχή του προγραμματισμού της κίνησης από τον εγκέφαλο και μπορεί να λάβει πολλές μορφές: για παράδειγμα, οι ασθενείς μπορεί να μην γνωρίζουν πως να χρησιμοποιήσουν ένα εργαλείο ή μια οικιακή συσκευή.
Συμπεριφορικά και ψυχολογικά συμπτώματα
Εμφανίζονται συχνά στη νόσο Alzheimer και συνήθως γίνονται περισσότερο εμφανή στο μέσο και προχωρημένο στάδιο. Στα πρώιμα στάδια, είναι συχνότερη η εμφάνιση κάποιου βαθμού απάθειας, έλλειψης ενεργητικότητας και απόσυρσης από ενδιαφέροντα και ασχολίες. Από τα υπόλοιπα συμπεριφορικά και ψυχολογικά συμπτώματα, τα συνηθέστερα είναι:
- Κατάθλιψη
- Άγχος
- Ανάρμοστη συμπεριφορά – άρση αναστολών (ξένη προς την προσωπικότητα του ασθενούς)
- Διέγερση και επιθετικότητα
- Παραληρητικές ιδέες (συνήθως απειλητικού περιεχομένου, για παράδειγμα «με κλέβουν», «κάποιος θα μπει στο σπίτι», «θέλουν να μου κάνουν κακό», «ο/η σύζυγός μου με απατά», κτλ)
- Οπτικές ψευδαισθήσεις
- Διαταραχές του ύπνου
Πού οφείλεται η νόσος Αλτσχάιμερ;
Τι μεταβολές συμβαίνουν στον εγκέφαλο;
Αν και οι ακριβείς μοριακές διαδικασίες δεν είναι απόλυτα γνωστές, αυτό που χαρακτηρίζει ιστολογικά τη νόσο Alzheimer είναι η σταδιακή εναπόθεση συσσωματωμάτων πρωτεϊνών, οι οποίες σχηματίζουν δύο ιδιαίτερες δομές υπό το μικροσκόπιο:
- Πλάκες αμυλοειδούς (amyloid plaques): αποτελούνται από εναποθέσεις ενός πεπτιδίου που ονομάζεται β-αμυλοειδές. Οι πλάκες αυτές βρίσκονται ανάμεσα στα νευρικά κύτταρα και σχετίζονται με τις βιοχημικές διαδικασίες επεξεργασίας της πρόδρομης πρωτεΐνης του αμυλοειδούς (amyloid precursor protein).
- Νευροϊνιδιακοί σωροί (neurofibrillary tangles): αποτελούνται από την πρωτεϊνη tau (ή αλλιώς πρωτεΐνη “τ”) και βρίσκονται εντός των νευρικών κυττάρων. Η πρωτεϊνη tau είναι πολύ σημαντική για τη λειτουργία των νευρώνων και εμπλέκεται σε πολλές νευροεκφυλιστικές νόσους.
Αυτές οι αλλοιώσεις ξεκινούν από συγκεκριμένα σημεία του εγκεφάλου και επεκτείνονται σε παρακείμενες περιοχές καθώς η νόσος εξελίσσεται. Παράλληλα, παρατηρούνται μεταβολές σε αρκετά άλλα κυτταρικά συστήματα, μείωση του αριθμού των νευρώνων και ατροφία του εγκεφάλου.
Γράφει ο νευρολόγος Ανδρέας Π. Μούστρης / www.neyrologos.gr