Ίκτερος καλείται η κίτρινη χροιά του δέρματος και των βλεννογόνων που προκαλείται από την αυξημένη συγκέντρωση της χολερυθρίνης στους ιστούς (υπερχολερυθριναιμία). Η χολερυθρίνη είναι μία χρωστική που σχηματίζεται στο σώμα μας φυσιολογικά κατά την καταστροφή των ερυθροκυττάρων του αίματος και το μεταβολισμό της αιμοσφαιρίνης που περιέχουν. Αυτή η χρωστική, όταν η συγκέντρωσή της στο αίμα ξεπερνά κάποιο όριο, κάνει τα νεογέννητα μωρά να φαίνονται κίτρινα. Επειδή είναι λιποδιαλυτή (δηλαδή διαλύεται μόνο σε λίπος), το σώμα για να την αποβάλλει πρέπει να τη μετατρέψει σε υδατοδιαλυτή. Αυτή η διαδικασία γίνεται στο ήπαρ (συκώτι) και έτσι αποβάλλεται στο έντερο, ενώ ένα μικρό ποσοστό επαναρροφάται φυσιολογικά και πάλι μέσα στο σώμα (εντεροηπατική κυκλοφορία).
Η λιπο-διαλυτή χολερυθρίνη ονομάζεται και έμμεση ή ασύζευκτη, ενώ η υδατο-διαλυτή της μορφή άμεση ή συνεζευγμένη. Η λιποδιαλυτή έμμεση χολερυθρίνη είναι τοξική για το αναπτυσσόμενο κεντρικό νευρικό σύστημα του νεογέννητου και όταν υπερβεί κάποια συγκέντρωση μπορεί να καταστρέψει τα εγκεφαλικά κύτταρα και κυρίως τα βασικά γάγγλια, προκαλώντας πυρηνικό ίκτερο.
Υπάρχουν δύο τύπου υπερχολερυθριναιμίες:
- Η εμμέσου τύπου υπερχολερυθριναιμία οφείλεται πιο συχνά σε ασυμβατότητες ομάδων αίματος ανάμεσα στη μητέρα και το μωρό, προωρότητα και λοιμώξεις. Παραδείγματα αποτελούν ο φυσιολογικός νεογνικός ίκτερος, ο ίκτερος από μητρικό γάλα, νεογνά διαβητικών μητέρων και αιμορραγίες όπως το κεφαλαιμάτωμα. Σπανιότερα αίτια αποτελούν η έλλειψη ενζύμων όπως η γλυκόζη-6-φωσφορική δεϋδρογενάση και η πυρουβική κινάση, η σφαιροκυττάρωση και θαλασσαιμίες. Φυσιολογικά τα νεογέννητα έχουν μεγαλύτερη μάζα ερυθροκυττάρων σε σχέση με τους ενήλικες και τα ερυθροκύτταρά τους έχουν μικρότερο χρόνο ζωής, με αποτέλεσμα να δημιουργείται μεγαλύτερο φορτίο χολερυθρίνης. Ταυτόχρονα το ήπαρ (συκώτι) των νεογνών είναι σχετικά ανώριμο και δεν μπορεί να αντεπεξέλθει στο μεταβολισμό της χολερυθρίνης τις πρώτες ημέρες ζωής. Αυτοί οι παράγοντες ευθύνονται κυρίως για την εμφάνιση του φυσιολογικού νεογνικού ικτέρου.
- Η αμέσου τύπου υπερχολερυθριναιμία οφείλεται κυρίως σε λοιμώξεις όπως από κυτταρομεγαλοϊό ή άλλες περιγεννητικές λοιμώξεις, νεογνική ηπατίτιδα, χολόσταση και σηψαιμία. Σπανιότερα αίτια αποτελούν μεταβολικά νοσήματα όπως η γαλακτοζαιμία, κυστική ίνωση, ατρησία χοληφόρων, έλλειψη α1 αντιτρυψίνης, σύνδρομο Alagille και άλλες παθολογικές καταστάσεις. Επειδή σε αρκετές περιπτώσεις φυσιολογικού νεογνικού ικτέρου μπορεί να συνυπάρχουν και παθολογικά αίτια, στη σύγχρονη βιβλιογραφία υπάρχει η τάση να καταργηθούν οι όροι παθολογικός και φυσιολογικός και τείνει να επικρατήσει ο όρος νεογνικός ίκτερος ή νεογνική υπερχολερυθριναιμία.
Ένας άλλος μηχανισμός που αναφέρθηκε ήδη είναι η εντερο-ηπατική κυκλοφορία. Σε μερικά μωρά συμβαίνει αυξημένη εντεροηπατική κυκλοφορία επειδή το έντερό τους δεν έχει καλή κινητικότητα και δεν κάνουν αρκετές κενώσεις. Παραδείγματα αποτελούν τα νεογέννητα με υποθυρεοειδισμό, απόφραξη του εντέρου και άλλα προβλήματα. Τα μωρά που δε θηλάζουν αρκετά συχνά, ή δε θηλάζουν αρκετά δεν κάνουν αρκετές κενώσεις με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν από ίκτερο. Αυτός ο τύπος ίκτερου εμφανίζεται συνήθως τις πρώτες 2-4 ημέρες και ονομάζεται ίκτερος σχετιζόμενος με μητρικό θηλασμό ή πιο σωστά ίκτερος από ανεπαρκή θηλασμό.
Ίκτερος από μητρικό θηλασμό
Τα παιδιά που θηλάζουν μπορεί να παρουσιάσουν ίκτερο, που να οφείλεται στο μητρικό γάλα. Συμβαίνει σε ποσοστό περίπου 1% των παιδιών που θηλάζουν. Υπάρχει μια ουσία στο μητρικό γάλα που μπορεί να παρέμβει στη λειτουργία πρόσληψης της χολερυθρίνης από το συκώτι με αποτέλεσμα η χολερυθρίνη να παραμένει και να κυκλοφορεί στο αίμα. Ο ίκτερος τούτος εμφανίζεται συνήθως την 4η-7η μέρα της ζωής και μπορεί να διαρκέσει μέχρι και 3 μήνες. Συνιστάται διακοπή του θηλασμού για 1-2 μέρες. Αν ο ίκτερος πέσει, τότε ησυχάζουμε και μπορείτε να συνεχίσετε το θηλασμό. Αν όμως δεν πέσει τότε ο γιατρός πρέπει να ψάξει άλλες αιτίες για τον ίκτερο.
Η θεραπεία του νεογνικού ικτέρου είναι η φωτοθεραπεία ενώ σε σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να εφαρμοστεί αφαιμαξομετάγγιση.